De kristalontvanger
Het hiernavolgende verhaal speelt zich af in de hoekwoning Weidestraat 51 huis in Betondorp, maar dat is dan ook de enige link met het dorp. Het leek mij de moeite waard een en ander vast te leggen, al was het alleen maar om het enorme belang van een simpel kristalontvangertje in de oorlogsjaren duidelijk te maken.
De Duitse bezetter verbood al vrij kort na de inval in mei 1940 het luisteren naar “vijandelijke” radiozenders. Vrijwel iedereen bleek daar maling aan te hebben en de volgende maatregel was het storen van die zenders. Ook dat had weinig effect en in 1943 werd een verordening uitgevaardigd die iedere Nederlander verplichtte zijn radiotoestel in te leveren; ook de antennes – toen nog meterslange koperdraden van huis tot huis – moesten worden verwijderd.
Er waren toen meer dan een miljoen radiotoestellen in Nederland, waarvan er 800.000 zijn ingeleverd. Van deze 800.000 toestellen waren 323.000 (40%) volledig onbruikbaar (reserve-,
tweedehands en zelfs derdehandsapparaten werden ingeleverd) en het normale toestel bleef (zij het verborgen) in gebruik. Rekening houdend met het verbergen van het toestel op een onbereikbare plaats (onder de vloer of in een kuil in de tuin b.v.) gaat het niet te ver om te veronderstellen dat er begin 1944 nog zo’n 400.000 toestellen waren waarmee naar Londen kon worden geluisterd 1).
Echter, deze mogelijkheid verviel toen omstreeks de jaarwisseling 1944/1945 de electriciteitslevering werd gestaakt; de hoogtijdagen voor de (stroomloze) kristalontvanger waren aangebroken!
Ik weet niet meer hoe ik aan het essentiële onderdeel, de kristaldetector, ben gekomen maar de overige onderdelen leverden geen probleem op; een spoel, een variabele condensator en een koptelefoon kon je nog wel bemachtigen. De gegalvaniseerde ijzerdraad van ca. 5 meter die gespannen was in de achtertuin van huismuur naar bergschuur en die diende als waslijn
fungeerde als antenne. Ik isoleerde de lijn aan beide uiteinden met twee porseleinen isolatoren en een zeer dunne, vrijwel onzichtbare draad van zo’n 6 meter liep vanaf deze antenne om de hoek van het huis naar mijn kamer. Een draadje aan een in de tuingrond geslagen ijzeren stang was de aardverbinding.
Om een lang verhaal kort te maken, ik monteerde alles volgens een bepaald schema 2) in een sigarenkistje aan elkaar, zette de koptelefoon op en begon het kristalsteentje af te tasten. Tot mijn grote verrassing – ik was en ben tenslotte een leek wat radiotechniek betreft – was het eerste het beste station dat ik hoorde de BBC in Londen. Eigenlijk een klein wonder, gelet op de toch wel gammele constructie van de antenne! Vanaf die tijd kon ik elke dag melden hoe de militaire situatie werkelijk was en hoe het stond met de naderende bevrijding.
En dat alles dank zij de onvolprezen kristalontvanger!
Joop van Daatselaar
Joop van Daatselaar
Amstelveen |
