BETONDORP: een villawijk voor de arbeiders

 

AMSTERDAM, woensdag, 12 augustus 1987. Het Amsterdamse tuindorp Betondorp geldt sinds gisteren als een architectonisch en 'sociaal' monument. Minister Nijpels opende er, samen met exbetondorper Johan Cruijff, de tentoonstelling over het 'rode dorp': "BETONDORP gebouwd/verbouwd 1923/1987".

De renovatie en restauratie van het 'betonnen' deel van het tuindorp Watergraafsmeer heeft een prachtig en waardevol resultaat opgeleverd. Het is fraaier dan menig nieuwbouwproject in de woningwetsfeer. De bewoners hebben zich dan ook niet laten verjagen door de verhoging van de huur die de renovatie met zich meebrengt. Ze hebben er voor gekozen het tweede leven van Betondorp mee te maken.

Bejaarden woningen aan het centrale plein, de Brink, naar een ontwerp van D. Greiner. (click on image for larger picture)

"Het is bijna niet te geloven dat Betondorp in het begin van de jaren twintig gebouwd is, zo modern ziet alles eruit," vertelt Pieter Rings die er de architectuurrondleidingen verzorgt en voor de bewoners al lang geen onbekende meer is. "Er is hier aandacht besteed aan licht, ruimte, lucht en groen. Betondorp is niet alleen het verhaal van een experiment. Het is het verhaal van elan in de volkshuisvesting, van geslaagde stadsvernieuwing en niet in de laatste plaats van voorbeeldige monumentenzorg."

Niet alleen Nederlanders verzamelen zich steeds vaker op zondagmorgen bij de halte Brinkstraat van tramlijn 9 op de Amsterdamse Middenweg, waar Pieters wandeling van vijf kwartier begint. Betondorp is hard op weg om een toeristische trekpleister voor binnen- en buitenlandse toeristen te worden. Groepen van veertig belangstellenden zijn geen uitzondering.

Betondorp werd begin jaren twintig gebouwd opdat de arbeider zich in licht en lucht kon ontplooien. De woonomstandigheden voor de arbeiders waren rond de eeuwwisseling treurig. In Amsterdam woonden meer den 20.000 mensen in kelders, met twee of drie gezinnen op bedden van stro.

Vooral de SDAP-er Wibaut maakte zich sterk voor betere huisvesting, daarbij gesteund door de directeur van de Amsterdamse woningdienst, Arie Keppler. Ze wilden van Betondorp een modeldorp maken, een villawijk voor de arbeider. Kroegen en kerken waren verboden, al is er later aan de rand van het dorp toch een roomskatholieke kerk gebouwd. Maar liefst drie openbare lagere scholen op een bevolking van 9.000 mensen kwamen en een bibliotheek waarvan je lid moest zijn.

Het arbeidersparadiis van destijds is inmiddels een combinatie van de rust van een dorp met de voorzieningen van een stad. Het betrekkelijk nieuwe materiaal inspireerde architecten als Greiner en Van Loghem tot aan 'De Stijl' verwante vormen.

Het is wonderlijk te constateren hoe een dorp als Betondorp - ruim zestig jaar geleden met heel andere oogmerken gebouwd - op dit moment in actuele behoeften voorziet. Bijvoorbeeld zoals nu wordt gedacht over de huisvesting voor ouderen in deze samenleving. Met een zolang mogelijk behoud van zelfstandigheid, in een rustige omgeving, maar niet te geisoleerd van andere bevol kingsgroepen.

Jongeren

Ir. Friso Broeksma is van uit de dienst Volkshuisvesting als projectleider bij de renovatie/restauratie betrokken geweest: "Het is maar de vraag of Betondorp ermee gediend is wanneer het een groot bejaardentehuis zou worden. Als eind jaren tachtig ook de laatste fase van de renovatie klaar is, zullen nog steeds veel bejaarden in Betondorp wonen, maar ook veel jongeren die als urgente woningzoekenden, via de Open Gaten Regeling een woning toegewezen krijgen."

Dick Peek, als architect verantwoordelIjk voor de renovatie: "Ik ben ervan overtuigd dat het plezier waarmee iedereen werkt zichtbaar is."

Uit De Telegraaf